ޣައްޒާގެ ހަނގުރާމައަށްފަހު އެ ސަރަހައްދު ހިންގުމަށް ސިޔާސީ ގޮތުން މިނިވަން ޓެކްނިކަލް މާހިރުންގެ ކޮމިޓީއެއް އުފެއްދުމާއި މެދު ޣައްޒާގެ މިނިވަންކަމަށް ޖިހާދު ކުރާ ހަމާސް ޖަމާޢަތާއި އިސްރާއީލުގެ ތާއީދު އޮންނަ ފަލަސްތީން އޮތޯރިޓީގެ ފެކްޝަނެއް ކަމަށްވާ ފަތަޙް ޖަމާޢަތާއިމެދު އެއްބަސްވުމަކާއި ވަރަށް ގާތްވެފައިވާ ކަމަށް ރިޕޯޓްތައް ބުނެފިއެވެ. މަޝްވަރާތައް ކުރިޔަށްދާ މިޞްރުގެ ޤާހިރާގެ ނޫސްތަކުގައިވާ ގޮތުން މި އެއްބަސްވުމުން ހަމާސްގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް އަންނާނެ ކަމަށާއި، އިސްރާއީލާއެކު ހަނގުރާމަ ހުއްޓުވުމުގެ މަޝްވަރާތަކަށް މަގުފަހިވެގެންދާނެ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ.
2007 ގެ އިންތިޚާބުގައި ހަމާސްއިން ޣައްޒާގެ ރައްޔިތުންގެ ތާޢިދު ހޯދުމަށްފަހު ވެރިކަމަށް އައުމުން އިސްރާއީލުން ވަނީ ހަމާސްގެ ވެރިކަން ބަލައި ނުގަންނާނެ ކަމަށާއި، ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީގެ ވަކި ދައުލަތެއް އުފައްދަން ޑިމާންޑް ކޮށްފައެވެ.
ފަލަސްތީނުގައި ޖެހިގެން އުޅޭ ދާޚިލީ މައްސަލަތައް ހައްލު ކުރުމަށްޓަކައި ފަތަޙް ޖަމާޢަތާއި ޙަމާސް އިން ވަނީ އެތައް ފަހަރެއްގެ މަތިން އެއްބަސްވުމަކަށް އައުމަށް މަސައްކަތްކޮށްފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އިސްރާއީލުން ވަނީ ހަނގުރާމައަށްފަހު ޣައްޒާގައި ހަމާސް އަދި ފަތަހްގެ އެއްވެސް ދައުރެއް އޮތުމަށް ދެކޮޅުހަދާފައެވެ.
ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީގެ އިސް ފަރާތަކުން މިއަދު ހާމަކުރި ގޮތުގައި، ކައިރޯގައި ހިނގަމުންދިޔަ މަޝްވަރާތަކަށްފަހު މި އެއްބަސްވުމަށް ވަނީ ވާސިލްވެފައެވެ. ޚަބަރުތައް ބުނާ ގޮތުގައި، ކޮމިޓީގައި ހިމެނޭނީ 12-15 މެންބަރުންނެވެ. އޭގެ ގިނަ މެންބަރުންނަކީ ޣައްޒާގެ ރައްޔިތުންނެވެ.
މި ކޮމިޓީން ރިޕޯޓުކުރާނީ އިސްރާއީލުގެ ބާރުގެ ދަށުގައިވާ ވެސްޓް ބޭންކުގައި ހުންނަ ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީއަށެވެ. އަދި އިންސާނީ އެހީއާއި ޣައްޒާ އަލުން ބިނާކުރުމުގެ މަސައްކަތްތަކަށް މަގުފަހިކުރުމަށް ޕީއޭ އާއި ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފަރާތްތަކާއެކު މަސައްކަތްކުރާނެއެވެ.
ހަމާސްގެ އިސް ފަރާތަކުން ބުނާ ގޮތުގައި، ހަމާސްއާއި ފަތަހް ވަނީ އާންމު ޝަރުތުތަކާ މެދު އެއްބަސްވެފައެވެ. ނަމަވެސް، ބައެއް ތަފްސީލުތަކާއި ކޮމިޓީގައި ހިމެނޭނެ ފަރާތްތަކާ މެދު މަޝްވަރާތައް ދަނީ ކުރިއަށެވެ. މި ފަރާތުން އިތުރަށް ބުނީ، ކައިރޯގައި ބޭއްވޭ ފަލަސްތީނުގެ ހުރިހާ ޕާޓީތަކެއްގެ ބައްދަލުވުމަކަށްފަހު މި އެއްބަސްވުން އިޢުލާނުކުރާނެ ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް، އެކަމުގެ ވަކި ތާރީޚެއް ހާމަކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ.
އެސޯސިއޭޓެޑް ޕްރެސްއިން ބުނާ ގޮތުން މި މަޢުލޫމާތު ހާމަކުރި ދެ ފަރާތުންވެސް އެދިފައިވަނީ ނަން ހާމަނުކުރުމަށެވެ. އަނެއްކޮޅުން ބަލާއިރު އިސްރާއީލުން ވެސް މިކަމާއި ގުޅޭ ގޮތުން އަދި އެއްވެސް އެއްޗެއް ބުނެފައެއް ނެތެވެ.
އިސްރާއީލުގެ ބޮޑުވަޒީރު ނެތަންޔާހޫ ވަނީ ހަމާސް ނައްތާލައި، ރަހީނުން ދޫކޮށްލަންދެން ހަނގުރާމަ ކުރިއަށް ގެންދާނެ ކަމަށް ބުނެފައެވެ. އޭނާ ބުނާ ގޮތުގައި، އިސްރާއީލުން ޣައްޒާގެ ސަލާމަތީ ކަންކަން ބަލަހައްޓާނެއެވެ. އަދި ސިވިލް ކަންކަން ބަލަހައްޓާނީ ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީ ނުވަތަ ހަމާސްއާ ގުޅުމެއް ނެތް ބަޔެކެވެ.
އެއްވެސް ފަލަސްތީނު ރައްޔިތަކު މިފަދަ ދައުރެއް އަދާކުރަން ޢާންމުކޮށް އިޢުލާނުކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި ހަމާސްއިން ވަނީ އިސްރާއީލުގެ ސިފައިންނާއެކު އެއްބާރުލުން ދޭ ފަރާތްތަކަށް އިންޒާރުދީފައި ކަން ވެސް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ.
މި މައްސަލައިގެ ތެރެއަށް އެމެރިކާ ވެސް ވަނީ ގޮތް ކިޔައިފައެވެ. އެމެރިކާއިން ބުނަނީ ވެސްޓް ބޭންކާއި ޣައްޒާ ހިންގުމަށް ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީ އައު ގޮތަކަށް އުފައްދައި، ފަލަސްތީނު ދައުލަތެއް ޤާއިމުކުރުމަށެވެ. ނަމަވެސް، އިސްރާއީލުގެ ސަރުކާރުން ފަލަސްތީނު ދައުލަތެއް އުފެއްދުމަށް ދެކޮޅުހަދައެވެ. އަދި ރިޕޯޓުތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި، އިސްރާއީލުން ދަނީ ހަނގުރާމައަށްފަހުގެ ޕްލޭނަކާއި މެދު ޔުނައިޓެޑް އަރަބް އެމިރޭޓްސްއާއެކު މަޝްވަރާކުރަމުންނެވެ. ޔޫއޭއީން 2020 ގައި އިސްރާއީލާއެކު ގުޅުން ޢާންމުކޮށް، ފަތަހްގެ ވާދަވެރި ފަރާތަކަށް ތާއީދުކުރާކަން ވެސް ފާހަގަ ކުރެއެވެ.
ހަމާސްގެ އިސް ފަރާތުން ބުނާ ގޮތުގައި، މި އެއްބަސްވުމުން ޣައްޒާގައި ހަމާސްގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް އަންނާނެއެވެ. މިއީ އިސްރާއީލުގެ ހަނގުރާމައިގެ އެއް މަޤްޞަދު ހާސިލުވުން ކަމަށް އޭނާ ބުނެފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް، އިސްރާއީލުގެ އިސް ފަރާތްތަކުން މިކަން މިގޮތަށް ދެކޭނެކަން އަދި ސާފެއް ނޫނެވެ.
ވެސްޓް ބޭންކުގެ ބައެއް ސަރަހައްދުތައް ހިންގާ ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީން އިސްރާއީލު ޤަބޫލުކޮށް، ސަލާމަތީ ކަންކަމުގައި އެއްބާރުލުން ދެއެވެ. ނަމަވެސް، މިއީ ގިނަ ފަލަސްތީނުން ދެކޮޅުހަދާ ކަމެކެވެ. އެއީ އޮތޯރިޓީއަކީ އިސްރާއީލުގެ އޮކިއުޕޭޝަންގެ ސަބްކޮންޓްރެކްޓަރެއް ކަމަށް ދެކޭތީއެވެ. އިސްރާއީލުން ބުނާ ގޮތުގައި، ފަލަސްތީނު އޮތޯރިޓީން މުސްލިމުންގެ މެދުގައި އިސްރާއީލާއިމެދު އޮންނަ ރުޅިވެރިކަން ހުއްޓުވުމަށް އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ.
ހަމާސްގެ އިސް ފަރާތުން ބުނާ ގޮތުގައި، މި ކޮމިޓީން އޭގެ މަސްއޫލިއްޔަތުތައް އަދާކުރަން ފަށާނީ އިސްރާއީލާއެކު ހަނގުރާމަ ހުއްޓުވުމުގެ އެއްބަސްވުމަކަށް ވާސިލްވުމަށްފަހުގައެވެ. އެމެރިކާއާއި އަރަބި ޤައުމުތަކުގެ މެދުވެރިން މިފަދަ އެއްބަސްވުމަކަށް ވާސިލްވުމަށް ގާތްގަނޑަކަށް އަހަރެއްވަންދެން މަސައްކަތްކޮށްފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް، މި މަޝްވަރާތައް ވަނީ ތަކުރާރުކޮށް ހުއްޓިފައެވެ.
2023 ގެ އޮކްޓޯބަރު 7 ގައި ރަސްމީކޮށް ފެށި ނަސްލު ނައްތާލުމުގެ ޖަރީމާގައި ބައިލައްކައެއްހާ މުސްލުމުން ޝަހީދުވެފައި ވާއިރު ހުސްވި ނޮވެމްބަރު މަހަކީ އެންމެ ބޮޑެތި ޤަތުލުޢާންމުތައް ހިންގި މައްސަރެވެ. ނޮވެމްބަރު މަހު އެކަނި 12000 މުސްލިމުން ވަނީ ޝަހީދު ކޮށް އަދި ގެއްލުވާލާފައެވެ. މިހާތަނަށް ޝަހީދުވި ގިނަ މީހުންނަކީ ކުށެއް ނެތް އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދީންނެވެ. އިސްރާއީލުގެ ހަމަލާތަކުން ޣައްޒާގެ ގިނަ ސަރަހައްދުތައް ވަނީ ވީރާނާވެފައެވެ. އަދި 2.3 މިލިއަން މީހުން ދިރިއުޅޭ މި ސަރަހައްދުގެ ގިނަ ރައްޔިތުން ވަނީ ނިކަމެތި ހާލުގައި ޖެހިފައެވެ.
